VI. Polski Orient – Na tatarskim szlaku: Sokółka – Bohoniki – Kruszyniany

Spośród wielu wycieczek po woj. podlaskim ta wydaje się być najbardziej egzotyczną. Aby nie być zawiedzionym po wizycie w Bohonikach i Kruszynianach należy sobie uświadomić, że nie ujrzymy tutaj dzikich i nieokrzesanych Tatarów cwałujących na koniach przez dzikie stepy. Nawet 300 lat temu osiedlający się w Kruszynianach Tatarzy nie przybywali z dzikich stepów,pochodzili z rodów osiadłych na Litwie już od czasów Witolda ( przełom XIV/XV w. ). W ciągu tych trzech wieków upodobnili się jeszcze bardziej swymi zwyczajami, ubiorem, a także mową do okolicznej ludności.

Ludność tatarska zamieszkująca wschodnie ziemie dawnej Rzeczypospolitej ma długą i niezwykle interesującą historię. Wiąże się ona z ekspansją średniowiecznych Mongołów na ziemie ruskie. Wówczas to przybyli do Europy wschodniej,w armii Batu-chana,przodkowie naszych Tatarów.

Za twórcę osadnictwa tatarskiego na Litwie uznaje się wielkiego księcia Witolda (1392 - 1430 ). Masowa emigracja tatarska na Litwę wiązała się z wojnami wewnętrznymi w Złotej Ordzie i w ich efekcie z jej rozpadem. Za panowania Witolda Tatarzy osadzani byli w okolicach Trok, Wilna,Kowna,Nowogródka i Grodna. Oddziały tatarskie miały obowiązek uczestniczenia, na wezwanie władcy, w wyprawach wojennych. Tak było w przypadku bitwy pod Grunwaldem w 1410 r.,w której wziął udział Dżelad ed - Din. Tatarzy odznaczyli się w wojnach z Krzyżakami w latach 1519-1521. Uczestniczyli też w kampaniach Stefana Batorego.

W latach 70-tych XVII w.,na skutek niewypłacenia żołdu Tatarom,doszło do konfliktu,a w efekcie do przechodzenia Tatarów z chorągwi koronnych na stronę wojsk Sułtana w czasie wojny polsko-tureckiej w 1672 r. ( tzw.,,bunt Lipków” ). Jednak już w 1673 r. część z nich nawiązała rokowania z ówczesnym hetmanem wielkim koronnym Janem Sobieskim,który w zamian za zaległy żołd zaczął osadzać Tatarów głównie na Litwie,w ekonomiach grodzieńskiej,brzeskiej i kobryńskiej. W ten sposób jeden z dowódców tatarskich,pułkownik Samuel Murza Krzeczowski, otrzymał wsie Kruszyniany,Łużany i Nietupę.

Czasy saskie charakteryzują się zmniejszeniem liczby ludności muzułmańskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i dalszym procesem jej ubożenia. W XIX w. Tatarzy polscy brali udział we wszystkich polskich powstaniach narodowych. I i II wojna światowa zdziesiątkowały ludność tatarską. Po 1945 r.,z prawie 6 tys. muzułmanów polskich,przesiedliło się do Polski mniej niż 2 tys.

Atrakcje turystyczne:

Sokółka:
- w Muzeum Ziemi Sokólskiej znajduje się ,,Dział Tatarski”,który przypomina dzieje osadnictwa tatarskiego na terenach Rzeczypospolitej i Litwy,przybliża zwyczaje Tatarów polskich,ich tradycję oraz wzajemne przenikanie się kultury polskiej i tatarskiej

Bohoniki:
- drewniany,zrębowy meczet z 1900 r. Naprzeciw meczetu znajduje się Dom Parafialny Muzułmańskiego Związku Religijnego.
 - mizar,czyli cmentarz muzułmański,otoczony solidnym murem z metalową bramą zwieńczoną półksiężycem

Kruszyniany:
 - najstarszy w Polsce meczet z II poł.XVIII w.
 - mizar z XVII w.,powstał w okresie przybycia Tatarów do Kruszynian
 - ,,Tatarska Jurta”,podawane są tu tradycyjne potrawy Tatarów polskich oraz organizowane różne imprezy związane z kulturą tatarską